Langsung ke konten utama

Pranatacara

Nagari Indonesia kadadosan saking maewu-ewu pulo saha maneka warni kabudayan. Kawontenan ingkang mekaten menika njalari tuwuhing tatacara ingkang mawarni-warni. Tatacara mujudaken peranganing warisanipun para leluhur ingkang perlu dipunlestantunaken. Kanthi nindakaken tatacara kados ingkang dipunlampahi dening para sepuh ing jaman rumiyin ateges sampun tumut nglestantunaken kabudayaning bangsa. Kanthi punika kapanggalih perlu wontenipun ancer-ancer amrih lampahing upacara saged tumata sae tuwin rancag. Ing adat sabenipun, masyarakat Jawa ngresaya dhateng tiyang ingkang kaanggep gadhah kawasisan ing bab olah basa tuwin sastra supados ndherekaken lampahing upacara ngantos paripurna ingkang asring sinebat panata laksana, paniti laksana, utawi panatacara.
Pranatacara inggih menika paraga ingkang gadhah jejibahan mranata lampah utawi ngatur titilaksana utawi urut-urutanipun lampah saderengipun tumapak ing satunggalipun pasamuan, pepanggihanm wiwahan, parepatan, lsp. Menawi mekaten sawenehing tiyang ingkang kapatah dados panata titi laksana utawi paniti laksana menika ugi kalebet ewoning tiyang Pranatacara, ananging beda jejibahan.
Pranatacara saged kabedakaken dados warni sekawan, inggih menika:
1.  Pranatacara kanthi cara apalan
Pranatacara menika dipunayahi kanthi damel seratan teks pranatacara langkung rumiyin lajeng  dipun-apalaken tembung-tembungipun ngantos ukaranipun persis kaliyan teks kala wau. Dados, ayahanipun boten mawi pamanggih-pamanggih enggal amargi sampun kapurba dening teks (cathetan). Adhakanipun, menawi apalanipun wonten ingkang supe, lajeng saged ndadosaken supe sanesipun. Pramila cara menika asring dipunginakaken dening lare-lare ingkang nembe gladhen utawi ajar.
2.  Pranatacara kanthi cara maos naskah utawi teks
Pranatacara kanthi maos naskah utawi teks menika juru pranatacara saestu mbekta naskah lajeng dipunwaos sawetahipun, boten dipun-apalaken. Pranatacara kanthi cara menika gadhah ancas supados boten mlenceng saking tujuwan sakawit, boten klentu saha wekdalipun winates.
3.  Pranatacara kanthi cara dadakan utawi impromptu
Pranatacara cara dadakan menika acara ingkang boten kanyana-nyana saderengipun. Menawi satunggaling paraga badhe mranatacara dipun-aturi ngayahi kanthi dadakan ing sawijining acara mila lajeng dipun-aturi mranatacara ngaten kemawon. Mila, piyantun ingkang kapiji kedah ingkang sampun bêkèn lan padatan kersa mranatacara. Sangunipun cara mranatacara dadakan menika kedah trampil ing pamicara saha kathah pengalaman lan seserepan.
4.  Pranatacara kanthi cara ekstemporan
Pranatacara cara ekstemporan inggih menika juru pranatacara ngasta cathetan alit minangka gaman utawi pangemut-emut urutaning ingkang badhe dipunngendikakaken. Cathetan wau namung wos-wos utawi garis ageng babagan ingkang badhe dipun-aturaken. Ing salajengipun salebeting Pranatacara dipunrembakakaken kanthi pamanggih-pamanggih enggal ingkang salaras kaliyan swasana utawi keperluan.
Pranatacara, miturut isi lan basanipun, gadhah sipat-sipat: ringkes lan prasaja, basanipun rowa lan rinengga, populer, ilmiah, mligi utawi umum.
Kejawi punika, nalika nindakaken Pranatacara sawijining paraga kedah anggadhahi sangu utawi syarat:
1.   Patrap utawi sikep
Patrap utawi sikep rikala pranatacara kedah nedahaken tata krami utawi trapsila, inggih menika solah bawa utawi tindak-tanduk ingkang prasaja, menapa wontenipun, boten dipundamel-damel. Mimik utawi ewahing pasuryan katingal sumringah anengsemaken amargi swasananipun swasana remen.  
2.   Busana lan ngadi sarira
Nalika nindakaken ayahan Pranatacara, busananipun lan ngadi sariranipun kedah dipunlarasaken kaliyan kawontenan. Menika jumbuh kaliyan paribasan “ajining sarira saking busana”. Liripun, ing salebeting pasamuan sampun ngantos karana busana ingkang boten trep (‘norak’) ndadosaken asor prabawanipun; uger saweg dados punjering kawigatosan tumraping para rawuh.
3.   Basa lan sastra
Basa menika minangka pirantos utawi sarana lelantaran, sesambetan, utawi lung- tinampen kaliyan para tamu ingkang mirengaken. Mila, basanipun boten basa dakik-dakik, ingkang tetembunganipun boten dipunmangertosi ing akathah. Salajengipun, basa ingkang gampil dipuntampi utawi basa komunikatif tuwin trep utawi pas ing panganggenipun kedah migatosaken:
a.    sinten ingkang gineman
b.    sinten ingkang dipunajak gineman
c.    sinten ingkang dipunginemaken
d.    swasana nalikanipun gineman
e.    sami mangertosi ingkang dipunginem.
Dados, kirang trep menawi anggenipun nindakaken Pranatacara mligi ngginakaken basa apalan, langkung sae mangertosi kabetahan saha swasana nalikanipun saweg pangandikan, saged mulur mungkret ngengeti swasana, wekdal, lan kabetahanipun.
(Kabesut sakingTuntunan Pranatacara saha Paniti Laksana dening Drs. Sutardi Atmasandjaja, kanthi ewah-ewahan sawetawis)
Sipat-Sipating Pranatacara miturut Ancas utawi Tujuan:
1.    Pranatacara pambagyaharja
2.    Pranatacara mamitaken jenazah
3.    Pranatacara ngarahaken sawijining bab ing pakempalan
4.    Pranatacara ngresmekaken (madegipun papan pangibadahan, tetenger, lsp.)
5.    Pranatacara pamedhar sabda
6.    Pranatacara palapuran (ing pakempalan, organisasi koperasi, lsp.)
Sipat-Sipating Pranatacara miturut Isi saha Basa:
1.    Pranatacara ringkes lan prasaja
2.    Pranatacara rowa lan rinengga
3.    Pranatacara popular
4.    Pranatacara ilmiah
5.    Pranatacara mligi utawi umum





Dados pranatacara menika kedah gadhah sangu ingkang langkung jangkep, ing antawisipun:
a.  Olah Swara: logat pocapan, napas, teges, cetha, boten blero/ bindheng, membat mentulipun swanten, njiwani.
1)    Logat
Nalika upacara resmi ingkang dipunanggep baken logat (cara/ lagu micara), inggih menika Sala saha Ngayogyakarta. Boten ngginakaken dhialek Madura, Banyumas, menapa ugi Kebumen. Nanging nalika santai angsal ngginakaken dhialek.
2)    Pocapan utawi wicara
Pocapanipun kedah cetha, las-las, boten bindheng, saha boten blero.
3)    Wirama
Wonten swanten panjang menapa ugi cekak, andhap menapa ugi inggil, boten namung ajeg, diolah kanthi becik dipunwastani olah swanten. Olah vokal ing panggung hiburan menika beda kaliyan olah vokal ing upacara temanten. Beda ugi kaliyan olah vokal ing upacara sripah, beda ugi ing upacara pasamuan utawi rapat.
4)    Wirasa
Nalika micara nglaras suraos. Umpaminipun acaranimun menika seneng-seneng prayoginipun ingkang gumyak, nanging menawi tata cara pangrukti laya utawi bela sungkawa menika kedahipun sareh alus. Menawi wonten ing rapat, wirasanipun menika dipundamel prasaja.
b.  Olah basa lan Sastra
Olah basa saha sastra : pamilihing tembung, purwakanthi, sekar, suluk, panyansra, paribasan, pepindhan, wangsalan, lan sapanunggilanipun.
c.  Olah Raga
Olah raga wonten ing mriki menika beda kaliyan olah raga (gerak badan). Tegesipun olah raga ing pranatacara menika gegayutan kaliyan pangolahipun raga supados solah bawa utawi tindak tanduk jumbuh kaliyan jiwa pranatacara ingkang empan papan.
1)    Magatra : patrap wajar boten dipundamel-damel
2)    Malaksana : luwes, boten ingah-ingih
3)    Mawastha : jejeg, boten kendho/ dhoyong
4)    Maraga : boten rongeh/ edheg/ gumeter, nanging kedah mantep
5)    Malagawa : enthengan, trengginas
6)    Matanggap : tanggap marang swasana (remen, sedhih)
7)    Mawat : ngentasi karya (Sudiyatmana, 1918)
d.  Olah Busana
Busana ingkang dipunagem dening pranatacara menika kedah jumbuh kaliyan adat saha swasananipun. Wonten unen-unen ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga gumantung saka busana. Tegesipun unen-unen menika inggih menika bilih tiyang menika dipunajeni menapa boten gumantung saking wicaranipun (saged dipunpercaya, mentas, wicaksana, saha sapanunggilanipun) saha busananipun (pantes, gandhes luwes, merbawani, saha sapanunggilanipun)





Tuladha Teks Pranatacara:
PANATACARA ING ADICARA SYAWALAN

Assalamu’alaikum Wr. Wb.
          Karaharjan, katentreman sarta kabagyan paring dalem Allah ingkang Maha Asih, mugi tansah kajiwa kasarira dhumateng panjenenganipun para rawuh ingkang minulya.
          Nuwun, para pepundhèn, para sesepuh saha para pinisepuh ingkang dhahat kinabektèn. Para pangembating  praja  ingkang  sinudarsana.  Bapak-bapak,  ibu-ibu,  para  kadang  sepuh  anem,  para rawuh kakung miwah putri ingkang sinuba ing pakurmatan.
          Keparenga  kula  mambeng  saha  nggempil  kamardikan  panjenengan  sadaya,  awit  kula  piniji saking panitia, kinèn ngaturaken urut reroncèning acara ing wekdal menika. Namung sadèrèngipun kula ngaturaken  rantamaning acara menika, sumangga kula dhèrèkaken ngonjukaken puji syukur wonten  ngarsa  dalem  Gusti   Ingkang   Maha  Agung,  karana  sih  wilasa  miwah  barokah  ingkang rumentah dhumateng panjenengan sadaya  dalasan  kula, satemah ing kalenggahan menika saged makempal kanthi pinayungan karaharjan, tebih saking rubéda nir ing sambékala. Amin.
          Nun  inggih  para  lenggah  ingkang  sinuba  ing  pakurmatan,  keparenga  panatacara  murwani lekasing sedya  ingkang menika énggal badhé binuka lampahing titilaksana acara syawalan, kanthi ngaturaken reroncèning acara ingkang sampun karantam déning panitya, nun inggih:
1.   (Acara ingkang angka sepisan) pambuka
2.   (Angka kalih) waosan kitab suci Al-Qur’an
 3.   (Déné ingkang angka tiga inggih menika) atur pambagyaharja
4.   (Acara angka sekawan) pratignya syawalan saking wiranèm
5.   (Ingkang angka gangsal) pratignya syawalan saking warga
6.   (Déné ingkang angka enem) pratignya syawalan saking pengurus
7.   (Acara ingkang angka pitu) inggih menika panampining pratignya  syawalan
8.   (Acara ingkang angka wolu) inggih menika jawat asta
9.   (Acara ingkang angka sanga) inggih menika suméné sawetawis
10. (Tataran acara ingkang angka sedasa) katerangan bab syawalan utawi hikmah syawalan
11. (Ndungkap acara ingkang angka sewelas utawi ingkang pungkasan) inggih menika panutup

          Mekaten  para  rawuh  ingkang  minulya,  rantamaning  adicara   ing  kalenggahan  menika. Minangka   pratandha pambukaning adicara, sumangga kula dhèrèkaken sesarengan manungku puja konjuk  wonten  ngarsa  dalem  Allah  ingkang  Maha  Agung,  miturut  agami  saha  kapitadosanipun piyambak-piyambak. Sumangga kula dhèrèkaken.
................................................................................................................................................ Cekap, matur nuwun.
          Para lenggah ingkang bagya mulya, acara ingkang angka kalih inggih menika waosan kitab suci Al-Quran.  Pramila  dhumateng  paraga  ingkang  sampun  kapiji  nenggih  sedhèrèk...................  kula sumanggakaken. Kaaturaken          aguning panuwun           dhumateng   sedhèrèk .............     mugi-mugi amal saé panjenengan pikantuk pituwas ganjaran saking ngarsa dalem Allah SWT. Mekaten ugi tumrap ingkang midhangetaken, mugi-mugi Allah kepareng ngluberaken rahmatipun. Amin.
          Bapak-bapak, ibu-ibu, tuwin para lenggah ingkang dahat kinurmatan, dungkap acara ingkang angka   tiga   inggih   menika   atur   pambagyaharja   saking   pangarsaning   panitya   ingkang   badhé dipunsalirani déning panjenenganipun bapak............. dhumateng penjenganipun bapak ............ kula sumanggakaken.
          Para rawuh ingkang dahat kinurmatan, mekaten atur pambagya saking pangarsaning panitya, kanthi terang trewaca wijiling pangandika ngaturaken pambagya. Salajengipun, acara ingkang angka sekawan inggih menika inti acara saking para wiranem kukuban ............. ingkang badhé dipunsalirani déning sedhèrèk ....... dhumateng sedhèrèk ................................. kula sumanggakaken. Matur    nuwun          dhumateng                                         sedhèrèk       ..........  minangka sulihipun            para    mudha wewengkon........... Salajengipun, adicara ingkang angka gangsal inggih menika pratignya syawalan saking  warga  kukuban  .............  ingkang  badhé  dipun  sarirani  dening  panjenganipun  bapak  ....... minangka  wakiling  sedaya   warga.   dhumateng  panjenganipun  bapak  .................................  kula sumanggakaken.
          Agunging panuwun katur dhumateng panjenenganipun bapak ....................... ingkang sampun kepareng  nyulihi  sedaya  warga.  Pratignya  syawalan  salajengipun  inggih  menika  saking  pengurus wewengkon                                             .........................,   ingkang         badhé dipunsalirani            dening          panjenenganipun                                bapak
....................... dhumateng panjenganipun bapak ................................. kula sumanggakaken.
          Sampun purna pangandikan saking panjenganipun Bapak ......... minangka sulihing sedaya pengurus.
          Para lenggah ingkang minulya, ndungkap acara ingkang angka pitu inggih menika panampining pratignya  syawalan saking para wiranem, saking sedaya warga tuwin saking para pengurus dening sesepuh pangarsaning wewengkon ...................... ingkang badhé katindakaken déning panjenganipun bapak........................                                   dhumateng     penjenganipun        bapak ..............................          wekdal                                     kula sumanggakaken.
          Terang  trewaca  wijiling  pangandikan  saking  panjenganipun  bapak  ................  nampi  saha hananggapi pratignya syawalan ingkang sampun katur ing ngajeng. Dhumateng pajenganipun bapak ................... kula aturaken agunging panuwun.
          Para rawuh ingkang minulya, dungkap acara ingkang angka wolu inggih menika jawat asta. Dhumateng  panjenganipun  bapak  sesepuh pangarsaning  kampung  kasuwun kapareng  jumeneng, nampi jawat asta kawiwitan   saking para pinisepuh, lajeng para pengurus, kasambet dening sedaya warga, mekaten ngantos waradin. Wekdal sacekapipun kula sumanggakaken.
          Para rawuh ingkang dahat kinurmatan, atur uninga bilih acara ing kalenggahan menika dèrèng purna.  Tataran  adicara  ingkang angka sanga inggih menika suméné sawetawis. Dhumateng para rawuh, sumangga kepareng lenggah kanthi mardikaning penggalih ngrahabi dhaharan saha unjukan ingkang sampun kacawisaken déning panitya. Minangka panglipur sawetawis, badhé katur pasugatan lumantar pita swara. Dhumateng kadang panata swara kula sumanggakaken.
          Nuwun para lenggah  ingkang dahat kinurmatan, kepareng sumela atur, ndhèrèk nggempil kamardikan panjenengan sami, awit badhé katur sambeting adicara.
          Jumbuh  kaliyan  urut  reroncèning  acara  ingkang  sampun  katur  wonten  ngajeng,  tataran adicara ingkang  angka sedasa inggih menika hikmah syawalan ingkang badhé dipunwedhar déning panjenenganipun bapak .................. dhumateng panjenenganipun bapak ............ wekdal saha papan kula sumanggakaken.
Mekaten para rawuh,  katerangan bab syawalan saking panjenenganipun bapak ..................mugi-mugi sageda  andayani  tambahan  seserepan  saha  kathah  gina  paedahipun tumrap  kula  lan panjenengan sedaya. Dhumateng bapak ................................ kula aturaken agunging panuwun.
          Para lenggah ingkang dahat kinurmatan, ndungkap adicara ingkang pungkasan inggih menika panutup.  Sumangga pepanggihan ing wekdal menika kapungkasi sesarengan kanthi atur panuwun wonten ngarsaning dalem  Allah SWT ingkang Maha Agung, déné acara syawalan ing kalenggahan menika  saking  purwa,  madya,  dumugi   wasana  saged  kaleksanan  kanthi  raharja  tebih  saking sambékala. Donga puji syukur kula sumanggakaken miturut agami saha kapitadosanipun piyambak- piyambak, sumangga............................................................................................................ Cekap, matur nuwun


          Mbok bilih anggen kula ngayahi jejibahan kathah atur saha patrap ingkang boten ndadosaken renaning penggalih, amargi cupeting seserepan kula ing rèh subasita, basa tuwin sastra, kula nyuwun rumentahing  agunging pangaksami saking panjenengan sedaya. Wasana sugeng kondur, mugi-mugi rahayu ingkang tansah pinanggih. Nuwun, matur nuwun.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

SERAT JAW A Layang utawi nawala inggih menika basa ingkang dipunaturaken nganggé seratan utawi salah satunggaling  piranti komunikasi ingkang awujud seratan. Miturut basa, wos, sipat saha asalipun, layang saged kaperang dados sekawan, inggih menika : a. Surat (layang) resmi, b. Surat ( layang ) dinas, c. Surat ( layang) niaga, d. Surat (layang) pribadhi. Layang resmi, dinas, lan niaga temtunipun ngagem paugeran ingkang gumathok gegayutan kaliyan kedinasan. Beda kaliyan layang pribadi. Layang pribadhi menika wujudipun kadosdéné layang limrahipun. Ingkang dados pratandhanipun menawi layang menika kalebet layang pribadhi inggih menika pigunanipun. Tegesipun layang wau dipunginakaken pribadhi marang pribadhi saha wosipun ngrembag perkawis pribadhi utawi sanès perkara kadinasan. Pramila saking menika basa ingkang dipunginakaken ing layang pribadhi langkung longgar. Kajenganipun basa ing layang pribadhi boten kaiket dening paugeran-paugeran ingkang baku nanging namung...
CERKAK Hakikat Cerkak Cerita cekak utawi ingkang asring kacekak ‘Cerkak’, menika salah satunggaling wujud prosa naratif fiktif. Cerita cekak cendrung padhet saha langsung wonten ancasipun, bilih dipuntandhingaken kaliyan karya-karya fiksi ingkang langkung dawa, kados dene Novella (kanthi teges modhern) saha novel. Amargi cekakipun cerkak-cerkak ingkang sukses ngendelaken  teknik-teknik  sastra kados dene tokoh, plot, tema, basa saha  insight  kanthi langkung wiyar tinimbang karya fiksi ingkang langkung dawa.   Miturut sujarahipun cerkak menika wiwitanipun saking tradhisi cariyos  lisan  ingkang wisuwur. Cariyos-cariyos kasebat adatipun kaaturaken kanthi wujud geguritan ingkang wonten wiramanipun. Wirama kasebat nggadhahi paedah minangka piranthi kangge tetulung supados tiyang saged ngeling-ngeling cariyosipun. Perangan cekak saking cariyos-cariyos menika punjeripun saking perangan naratif ingkang kaaturaken wonten ing kalodhangan ingkang cekak....